کــم فـــروشی و اثـرات آن از نظر قـرآن و روایات

در قــرآن مجیــد مکــرارا روی مســأله مبــارزه بــا کــم فروشــی و تقلــب در وزن و پیمانــه تکیــه و تأکیــد شــده اســت . در یــک جــا رعایــت ایــن نظــم را در ردیــف نظــام آفرینــش در پهنــه جهــان هســتی گــذارده  مــی گویــد« و الســماء رفعهــا و وضــع المیــزان ألا تطغــوا فــی المیــزان ؛ خداونــد آســمان را برافراشــت و میــزان و حســاب در همــه چیــز گذاشــت ، تــا شــما در وزن و حســاب تعــدی و طغیــان نکنید( رحمــن۸ ۷ /۸) اشــاره بــه اینکــه مســاله رعایــت عدالــت در کیــل و وزن مســاله کوچــک و کــم اهمیتــی نیســت ، بلکــه جزئــی از اصــل عدالــت و نظــم اســت کــه حاکــم بر سراســر هســتی اســت . در جایــی دیگــر بــا لحنــی شــدید و تهدیــد آمیــز مــی گویــد: ویــل للمطففیــن الذیــن إذا اکتالــوا علــی النــاس یســتوفون ، و إذا کالوهــم أو وزنــو هــم یخســرون ، ألا یظــن أولئــک أنهــم مبعوثــون لیــوم عظیــم ؛ وای بــر کــم فروشــان ! آنهــا کــه بــه هنــگام خریــد، حــق خــود را بطــور کامــل مــی گیرنــد ، و بــه هنــگام فــروش از کیــل و وزن کــم مــی گذارنــد ، آیــا آنهــا گمــان  نمــی کننــد کــه در روز عظیمــی برانگیختــه خواهنــد شــد ، روز  رســتاخیز در دادگاه عــدل خــدا . (مطففیــن۱ /۴٫) حتــی در حــاالت  بعضــی از پیامبــران در قــرآن مجیــد مــی خوانیــم کــه لبــه تیــز مبــارزه آنهــا بعــد از مســأله شــرک متوجــه کــم فروشــی بــود و  ســرانجام آن قــوم ســتمگر اعتنایــی نکردنــد و بــه عــذاب شــدید  الهــی گرفتــار و نابــود شــدند . اصــولأ حــق و عدالــت  و نظــم و  حســاب در همــه چیــز و همــه جــا یــک اصــل اساســی و حیاتــی  اســت ، و همــان گونــه کــه اشــاره شــد اصلــی اســت کــه بــر کل  عالــم هســتی حکومــت مــی کنــد، بنابرایــن هــر گونــه انحــراف  از ایــن اصــل ، خطرنــاک و بــد عاقبــت اســت ، مخصوصــا کــم  فروشــی ، ســرمایه اعتمــاد و اطمینــان را کــه رکــن مهــم مبــادلات  اســت از بیــن مــی بــرد و نظــام اقتصــادی را بــه هــم مــی ریــزد.

بســیار جــای تأســف اســت کــه گاه مــی بینیــم غیرمســلمانان  در رعایــت ایــن اصــل از بعضــی از مســلمانان وظیفــه نشــناس ،  پیشــقدم ترنــد و ســعی مــی کننــد اجناسشــان را درســت بــا همــان  وزن و پیمانــه ای کــه روی آن نوشــته انــد بــی کــم و کاســت بــه بازارهــای جهــان بفرســتند و اعتمــاد دیگــران را از ایــن راه جلــب کننــد . آری آنهــا مــی داننــد کــه اگــر انســان اهــل دنیــا هــم باشــد راهــش همیــن اســت کــه در معاملــه خیانــت نکنــد . ایــن موضــوع نیــز قابــل توجــه اســت کــه از نظــر حقوقــی کــم فروشــان ضامــن و بدهــکار در برابــر خریــداران هســتند و بــه همیــن جهــت توبــه آنهــا جــز بــه ادای حقوقــی را کــه غصــب کــرده انــد ممکــن نیســت ، حتــی اگــر صاحبانــش را نشناســند بایــد معــادل آن را بــه عنــوان رد مظالم از طــرف صاحبــان اصلــی بــه مســتمندان بدهند . نکتــه دیگــر اینکــه گاهــی مســاله کــم فروشــی تعمیــم داده مــی شــود بــه گونــه ای کــه هــر نــوع کــم کاری و کوتاهــی در انجــام وظائــف را شــامل مــی شــود ، بــه ایــن ترتیــب کارگــری کــه از کار خــود کــم مــی گــذارد ، آمــوزگار و اســتادی کــه درســت درس نمــی دهــد ، کارمنــدی کــه بــه موقــع ســر کار خــود حاضــر نمــی شــود و دلســوزی لازم را نمــی کنــد ، همــه مشــمول ایــن حکمنــد و در عواقــب آن ســهیمند . البتــه الفــاظ آیاتــی کــه در بالا گفتــه شــد مســتقیما شــامل ایــن تعمیــم نیســت ، بلکــه یــک توســعه عقلــی اســت ولــی تعبیــری کــه در ســوره الرحمــن خواندیــم : و الســماء رفعهــا و وضــع المیــزان ألا  تطغــوا فــی المیزان اشــاره ای بــه ایــن تعمیــم دارد . هــم چنیــن خداونــد در ســوره اســراء آیــه ۳۵ در ایــن زمینــه می فرمایــد : و أوفــوا الکیــل إذا کلتــم وزنــوا بالقســطاس المســتقیم ذلــک خیــر و أحســن تأویــلا ؛ و بــه هنگامی  کــه پیمانــه مــی کنیــد حــق پیمانــه را ادا نمائیــد و بــا تــرازوی درســت وزن کنیــد ایــن بــرای شــما بهتــر و عاقبتــش نیکوتــر اســت . حکم در ایــن آیــه در رابطــه بــا عدالــت در پیمانــه و وزن و رعایــت حقــوق مــردم و مبــارزه بــا کــم فروشــی اســت مــی فرمایــ د: هنگامــی کــه بــا پیمانــه چیــزی را مــی ســنجید حــق آن را اداء کنیــد و بــا میــزان و تــرازوی صحیــح و مســتقیم وزن کنیــد. چــرا کــه ایــن کار به ســود شــما اســت ، و عاقبــت و ســرانجامش از همــه بهتــر اســت . <قســطاس> به کســر قــاف و ضــم آن بــر وزن مقیــاس و گاهــی هــم بــر وزن قــرآن نیز اســتعمال شــده بــه معنی تــرازو اســت . بعضــی آن را کلمــه ای رومــی، و بعضــی عربــی مــی داننــد ، و گاهــی گفتــه مــی شــود در اصــل مرکــب از دو کلمــه < قســط بــه معنــی عــدل و طــاس بــه معنــی کفــه تــرازو اســت، و بعضــی گفتــه انــد قســطاس تــرازوی بــزرگ اســت در حالــی کــه< میــزان> بــه ترازوهــای کوچــک هــم گفتــه مــی شــود . بــه هــر حــال قســطاس مســتقیم تــرازوی صحیــح و ســالمی اســت کــه عادلانه وزن کنــد، بــی کــم و کاســت !. جالــب اینکــه در روایتــی از امــام باقــر (ع) در تفســیر ایــن کلمــه مــی خوانیــم : هــو المیــزان الــذی لــه لســان ؛ قســطاس ترازویــی اســت کــه زبانــه دارد . اشــاره بــه اینکــه ترازوهــای بــدون زبانــه حــرکات کفه هــا را بــه طــور دقیــق نشــان نمــی دهــد، امــا هنگامــی کــه تــرازو زبانــه داشــته باشــد کمتریــن حــرکات کفه هــا روی زبانــه منعکــس مــی شــود، و عدالــت کامل رعایــت مــی گــردد.

نویسنده : فرهاد اکبرپور – کارشناس مرکز ملی اندازه شناسی

منبع : کــم فـــروشی  و اثـرات آن از نظر قـرآن و روایات – ماه نامه آبان ماه سازمان ملی استاندارد(اندازه شانی در استانداردسازی)